Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu?

Testament to możliwość rozporządzania własnym majątkiem na wypadek śmierci. To najprostsza definicja testamentu, pokazująca czym tak naprawdę testament jest. Co ciekawe, testament może rozporządzać majątkiem tylko jednego spadkodawcy, zatem nie można sporządzać testamentów wspólnych. Do tego bardzo ważną sprawą jest fakt, że spadkodawca (i tylko on) może w każdym momencie odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Jednak rodzajów testamentu jest kilka i każdy sporządzany może być w trochę innej formie. Do tego przy sporządzaniu niektórych rodzajów testamentu wymagana jest obecność świadków. Kto może takim świadkiem być? Przyjrzyjmy się tej sprawie.

 

Rodzaje testamentów

Najpierw zastanówmy się, jakie w ogóle wyróżniamy rodzaje testamentów w Polsce. Polskie prawo dzieli testamenty na dwa podstawowe rodzaje: zwykłe oraz szczególne. Testamenty zwykłe dzielimy na własnoręczne (holograficzne), notarialne oraz urzędowe (allograficzne).

• Testamenty własnoręczne to takie, które zapisane zostały w całości pismem ręcznym oraz zostały także własnoręcznie podpisane i opatrzone datą.
• Testamenty notarialne to testamenty, które sporządzone zostały przez notariusza w formie aktu notarialnego.
• Testamenty urzędowe sporządzane są poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności co najmniej dwóch świadków przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Takie ustne oświadczenie spadkodawcy zapisuje się w formie protokołu z podaniem daty jego sporządzenia, a następnie protokół taki odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków.

Innym rodzajem testamentów są testamenty szczególne, a należą do nich testamenty ustne, podróżne oraz wojskowe.

• Testamenty ustne sporządza się wtedy, kiedy istnieje obawa bliskiej śmierci spadkodawcy. Testament taki musi być złożony w obecności co najmniej 3 świadków, a oświadczenie spadkodawcy musi być w ciągu roku spisane oraz podpisane przez spadkodawcę i co najmniej dwóch świadków. Jeśli spisanie oświadczenia woli nie jest możliwe, to w ciągu sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy jego wola będzie potwierdzona przed sądem przez trzech, ewentualnie dwóch świadków.
• Testamenty podróżne to testamenty spisane podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed kapitanem tego statku. Wymagana jest obecność 2 świadków.
• Testamenty wojskowe składane są w formie spisania woli spadkodawcy przez dowódcę. Testament taki opatruje się datą jego spisania, następnie wszyscy podpisują ten dokument.

 

Kto może być świadkiem sporządzania testamentu?

Wróćmy jednak do samych świadków testamentu i tego, kto takim świadkiem może być. Tutaj kodeks cywilny posługuje się tak zwaną definicją negatywną – określając w art. 956 i 957 kto świadkiem przy sporządzaniu testamentu być nie może. Pojawiają się tu także dwie definicje związane z niezdolnością do bycia świadkiem testamentu. Chodzi o tak zwaną niemożność bezwzględną oraz względną. Czym one są?

Niemożność bezwzględna związana jest bezpośrednio z rolą świadka testamentowego. Musi on odnotować fakt sporządzenia testamentu przez określoną osobę oraz zapamiętać go jak najdokładniej tylko potrafi to zrobić. Jest to bardzo ważne, ponieważ w przyszłości osoba taka musi potwierdzić, że ostatnia wola zmarłego zawierała konkretne rozrządzenia spadkowe. W związku z tym świadkiem sporządzania testamentu kategorycznie nie może być:

• osoba pozbawiona pełnej zdolności do czynności prawnych, czyli osoby małoletnie lub ubezwłasnowolnione;
• osoba, które nie potrafi czytać i pisać;
• osoba nieznająca języka, w którym spadkodawca sporządza testament;
• niewidomy, głuchy albo niemy;
• skazany prawomocnym wyrokiem sądu za składanie fałszywych zeznań.

Niemożność względna do bycia świadkiem pojawia się wtedy, kiedy z obiektywnych przyczyn dana osoba nie powinna być wspomnianym świadkiem testamentu. Chodzi przede wszystkim o przeciwdziałanie nadużyciom przez członków najbliższej rodziny spadkodawcy lub osoby, której przypadnie określony majątek zmarłego, nawet gdyby była to niewielka jego część. Wynika to jasno z art. 957 Kodeksu cywilnego § 1, gdzie czytamy: “Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.”