Spadek po osobie niespokrewnionej a kwestie podatkowe

Krąg spadkobierców tworzą na ogół osoby najbliżej spokrewnione ze zmarłym. Zdarza się jednak, że niekiedy do grona spadkobierców są powoływane osoby, które w żaden sposób nie były spokrewnione ze zmarłym. Ze względu na to, że obowiązujące przepisy dotyczące prawa spadkowego są skonstruowane w taki sposób, by w maksymalnym stopniu chronić roszczenia najbliższej rodziny osoby, która odeszła, takie przypadki łączą się z koniecznością zapłacenia wyższego podatku, a także z innymi obowiązkami nakładanymi przez prawo. Przekonajmy się, jakie są zasady dziedziczenia i w jaki sposób do spadku może być powołana osoba niespokrewniona, a także przyjrzyjmy się następstwom podatkowym takiej sytuacji.

 

W jaki sposób można nabyć spadek?

Nabycie spadku może nastąpić na dwa sposoby, za sprawą dziedziczenia ustawowego albo testamentowego. W pierwszym przypadku dziedziczenie następuje na zasadach zapisanych w Kodeksie Cywilnym. Do objęcia majątku pozostawionego przez osobę zmarłą są uprawnieni jej krewni, przy czym dziedziczą one w ustalonej kolejności, a przypadające im udziały w majątku zależą od stopnia pokrewieństwa.

 

W pierwszej rzędzie spadek przypada dzieciom i małżonkowi osoby zmarłej. Majątek przypada im w równych udziałach, jednak część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 wartości masy spadkowej. Oznacza to, że w sytuacji, gdy dzieci jest więcej niż troje, każde z nich uzyskuje równy udział w 3/4 wartości spadku. W sytuacji, w której dziecko nie dożyło momentu otwarcia spadku, jego udział przechodzi na jego spadkobierców.

Jeśli zmarły nie miał dzieci lub odeszły one wcześniej, nie pozostawiając spadkobierców, dziedziczony majątek przypada w połowie małżonkowi, a w połowie rodzicom, z których każde jest uprawnione do otrzymania 1/4 masy spadkowej. Jeżeli zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim, całość majątku przypada rodzicom. W sytuacji, gdy któreś z rodziców nie żyje, jego udział należy się rodzeństwu zmarłego w równych częściach. Jeśli rodzeństwo nie dożyło chwili otwarcia spadku, udział przechodzi na spadkobierców rodzeństwa. Kiedy zdarzy się, że zmarły nie miał rodzeństwa, to po śmierci jednego z rodziców uprawnionych do udziału w spadku udział rodzica pozostałego przy życiu oraz małżonka wynosi 1/2.

Małżonek odziedziczy cały spadek po zmarłym wówczas, gdy nie ma żadnej z osób uprawnionych, tj. rodziców, rodzeństwa oraz jego spadkobierców. Jeśli osoba zmarła nie zawarła związku małżeńskiego, to wówczas spadek przypada żyjącym dziadkom w 1/4, a gdyby któreś z nich nie żyło – jego spadkobiercom. Jeżeli spadkobierców nie ma, to wtedy udział w masie spadkowej przechodzi na pozostałych przy życiu dziadków albo ich spadkobierców.

Jeżeli zmarły pozostawał w związku małżeńskim, a w chwili otwarcia spadku nie żył ani małżonek, a ni pozostałe osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego wówczas majątek przechodzi na dzieci małżonka. Jeśli małżonek nie miał dzieci, cały majątek zmarłego przechodzi na własność gminy na terenie, której zamieszkiwał zmarły, a w razie, gdyby nie można było jej ustalić na Skarb Państwa.

 

Spadek może jednak być również przekazany na zasadzie dziedziczenia testamentowego. W takim przypadku zmarły ma prawo dowolnie rozdysponować posiadane przez siebie dobra, sporządzając zgodny z wymogami testament. Może to być zarówno testament odręczny, jak i dokument sporządzony przez notariusza. Testament odręczny musi być napisany w całości przez testatora, a także przez niego podpisany. Warto jednak pamiętać, że treść testamentu powinna jednoznacznie wskazywać zarówno osoby uprawione do dziedziczenia, jak i udział w majątku, jaki mają uzyskać. Bezpieczniejszą forma jest więc testament notarialny, w przypadku którego nie tylko nie ma obawy zatajenia jego istnienia i wszystkie zapisy zostaną sformułowane tak, by były jasne i zgodne z obowiązującym prawem.

 

Spisanie testamentu to jedyny sposób, w jaki zmarły może spowodować, że po jego śmierci majątek w całości, części albo w postaci poszczególnych składników trafi do wskazanej osoby, która nie jest z nim spokrewniona. Warto jednak pamiętać, że osoby pominięte w testamencie, które dziedziczyłyby na mocy Kodeksu Cywilnego, mogą w takim przypadku próbować podważyć prawdziwość testamentu. Zabezpieczeniem przed taką ewentualnością, będzie spisanie testamentu notarialnego, który jest niezwykle trudny do podważenia. Nawet wówczas, część osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego – zstępni, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd., jak również rodzice mogą domagać się wypłacenia zachowku.

 

Opodatkowanie spadku nabytego przez osobę niespokrewnioną

Nabycie spadku przez osobę niespokrewnioną to nie tylko możliwe roszczenia ze strony krewnych zmarłego, ale również zobowiązania wobec Skarbu Państwa. Nabycie spadku oznacza bowiem konieczność zapłacenia podatku od spadków i darowizn. Zobowiązanie podatkowe powstaje w takiej sytuacji z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo w momencie wydania przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. W tym drugim przypadku należność jest pobierana przez notariusza podczas wykonywania czynności związanych z przygotowywaniem poświadczenia.

 

Podatek spadkowy jest naliczany w zależności od tego, do której grupy podatkowej należy spadkobierca. W grupie I znajdują się małżonek, rodzice, dziadkowie i pradziadkowie, a także dzieci, wnuki oraz prawnuki, jak również rodzeństwo. Do tej samej kategorii są zaliczani zięć, synowa, teściowie, a ponadto pasierbowie i pasierbice oraz ojczym albo macocha. W grupie II są rodzeństwo rodziców, zstępni rodzeństwa, małżonkowie rodzeństwa oraz rodzeństwo tych małżonków i osoby, z którymi zawarły one związki małżeńskie, jak również zstępni i małżonkowie pasierbów oraz małżonkowie innych zstępnych zmarłego. Do grupy III należą wszystkie pozostałe osoby.

 

Opodatkowaniu polega spadek, którego wartość przekracza ustaloną w przepisach kwotę. Dla grupy I będzie to 9637 zł, dla grupy II 7276 zł, a dla grupy III 4902 zł. Pod uwagę brane są kwoty uzyskane na podstawie zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego oraz polecenia testamentowego. Osoba, która otrzymała w wyniku dziedziczenia rzeczy, a zatem zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, a także prawa majątkowe jest w takim przypadku zobowiązana do złożenia w Urzędzie Skarbowym odpowiedniej deklaracji podatkowej. Termin do złożenia właściwego dokumentu wynosi miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia o nabyciu spadku.

 

Podatek od spadków i darowizn jest naliczany według skali uwzględniającej wartość uzyskanych rzeczy lub praw. Kwoty i stawki podatku różnią się w zależności od tego, do której grupy należy podatnik. W przypadku osób niespokrewnionych, należących do grupy III podatek wyniesie 12% przy wartości spadku do 10 278 zł. Jeśli spadek ma wartość od 10 278 do 20 556 zł, wówczas podatek to 1 233 zł oraz 16% nadwyżki ponad 10 278 zł. Jeżeli wartość przekracza 20 556 zł, podatek będzie wynosił 2 877 zł oraz 20% nadwyżki ponad 20 556 zł. W przypadku osób należących do III grupy podatkowej nie ma możliwości wystąpienia o zwolnienie podatkowe.